Pierwsze dni życia
Dziecko odczuwa swoje ciało jako kumulację doznań. W zależności od tego, jaki jest stan zdrowia oraz stan zaspokojenia potrzeb, dziecko może odczuwać ciało jako przyjemne lub przykre. Z wnętrza ciała płyną bodźce i napięcia, noworodek posiada zdolność autopercepcji, dzięki czemu wrażenia te stają się zaczątkami poznania siebie. Proces kształtowania się osobowości małego człowieka nie jest łatwy do zbadania!
Stanley Greenspan, ceniony Amerykański profesor psychiatrii klinicznej, jest znany z opisania modelu rozwoju umysłowego dziecka.
Nadawanie sensu doznaniom
Świat niemowlęcia jest szeregiem obrazów, dźwięków, smaków – doznań fizycznych na które reaguje ono całym sobą. Nie odróżnia ono siebie od świata. Powoli uczy się wyodrębniania ze świata struktur i nadawania im znaczenia, porządkowania doznań zmysłowych. Jest to podstawa do stworzenia związku z opiekunem wyzwalającego emocje: radość, przyjemność.
Intymność i przywiązanie
Rozpoczyna się, kiedy niemowlę jest gotowe do podjęcia kontaktu z drugą osobą. Powoli budują się bliskie stosunki. Greenspan określa to jako „zakochiwanie się w sobie nawzajem rodzica i dziecka”. W tym czasie globalne poczucie siebie koncentruje się na związkach i wyłania się z nich podstawa osobowości, która będzie definiowała osobę przez całe życie. Obraz siebie wyłania się z relacji z drugą osobą.
Wielu psychologów twierdzi zgodnie, że kluczowe znaczenie dla poczucia w własnej wartości ma przywiązanie. Małe dziecko przywiązując się do rodzica, tworzy wzorce, warunkujące zachowanie i myślenie osoby w relacjach z ludźmi w przyszłości.
Od intencji do dialogu
Zdolność wyrażania celu prowadzi do bezsłownych interakcji z opiekunem np. gdy dziecko podnosi ręce do góry, opiekun bierze je na ręce. Te interakcje (kręgi komunikacyjne) z czasem rozbudowują się – mają coraz więcej elementów – tworząc dialog. Dziecko już nie tylko odpowiada np. uśmiechem na uśmiech, ale wchodzi w bardziej skomplikowane wymiany np. chce coś uzyskać, uniknąć czegoś. Według Greenspana niemowlę w tym czasie uzyskuje umiejętność odróżniania siebie od innych.
Cel i interakcja
Greenspan porównuje rozwój dziecka w tym okresie do rysunku. W stadium poprzednim dziecko zaznaczyło granicę między sobą a innymi – narysowało szkic a teraz uczy się coraz bardziej skomplikowanych interakcji, bada świat relacji i umieszcza siebie w nim– wypełnia ten szkic. W tym czasie poczucie siebie rozbudowuje się– obejmuje coraz więcej elementów takich jak np. “szczęśliwe ja”, “ja, które chce jabłko”,” pocałowane ja”.
Wyobrażenia, idee i symbole
Dziecko zdaje sobie sprawę, że jedna rzecz może reprezentować drugą. Pozwala to na budowanie wewnętrznego obrazu świata a także na symboliczne wyrażenie uczuć. Dziecko zbiera „obrazy” tego, co czuje, myśli, chce.
Myślenie emocjonalne
Posiadając wyobrażenia i idee, dziecko tworzy powiązania między nimi, co pozwala mu na tworzenie swojego świata wewnętrznego. Dziecko nie pyta tylko „co?”, ale „dlaczego” wiążąc wyrażenie emocji „smutno mi” z przyczyną „bo nie ma mamy”.
Przejawy świadomości siebie
Za pierwsze przejawy poczucia własnego “ja” uznaje się rozpoznawanie siebie w lustrze. Kompetencję tę sprawdzano prostym eksperymentem. Matki siedziały wraz ze swoimi dziećmi przed lustrem i w pewnej chwili niepostrzeżenie zaznaczały nos dziecka czerwoną farbą. 88% dzieci między 18 a 24 miesiącem życia chwytało się za nos – to znaczy, że miały świadomość, że w lustrze widać odbicie ich osoby. Nie zrobiło tego prawie żadne dziecko między 9 a 15 miesiącem życia.
W życiu społecznym oznakami zaawansowanego kształtowania się odrębności psychicznej jest dziecięcy negatywizm, czyli sprzeciwianie się nakazom, poleceniom dorosłych tzw. bunt 2-latka.
Zdaniem niektórych psychologów przełomowym momentem w rozwoju świadomości samego siebie jest użycie zaimka “ja”. Dziecko nieuświadamiające sobie swojej odrębności używa swojego imienia, mówiąc np. “Kuba chce pić”. Dziecko z ukształtowanym poczuciem odrębności będzie gotowe do powiedzenia “Ja chcę pić”.
Artykuł opracowała redakcja serwisu na temat zaburzeń ze spektrum autyzmu – http://www.polskiautyzm.pl
