Choroba ta obecnie występuje rzadko, ale trzeba się przed nią zabezpieczać, ponieważ jest ona niebezpieczna i często niemożliwa do wyleczenia. Żeby organizm skutecznie uodpornił się na tężec, w pierwszym okresie życia trzeba podać dziecku cztery dawki szczepionki. Pierwszą już w 2. miesiącu życia, następną po sześciu tygodniach, po kolejnych sześciu trzecią. Czwarte szczepienie wykonuje się między 16. a 18. miesiącem życia. W 6., 14. i 19. roku trzeba podać tzw. dawki przypominające. Epidemiolodzy zalecają, by dorośli co dziesięć lat powtarzali szczepienie.
- Zakażenie
Laseczka tężca znajduje się głównie w nawożonej odchodami zwierzęcymi glebie, ale może być również w kurzu domowym lub w wodzie. Do zakażenia dochodzi na skutek zanieczyszczenia rany (rzadziej błon śluzowych) zarodnikami lub laseczkami bakterii. Sprzyjają mu zranienia brudnymi, zardzewiałymi gwoździami, szkłem, drzazgami. Ponad 80% przypadków tężca to skutek drobnych skaleczeń i otarć naskórka!
Niezwykle rzadko zdarzają się zakażenia u noworodków. U tak małych dzieci bakterie wnikają przez ranę pępowinową. Może się to zdarzyć, gdy np. poród następuje na ulicy lub w innym zanieczyszczonym miejscu.
- Objawy choroby
Gdy zarazki dostaną się do ludzkiego organizmu, wytwarzają toksynę, tzw. tetanospazminę (neurotoksynę), która wędruje wzdłuż nerwów i uszkadza centralny układ nerwowy. Okres wylęgania choroby, czyli czas od wniknięcia bakterii do organizmu do pojawienia się pierwszych objawów, wynosi od 3 do 14 dni. Może jednak wahać się od doby do kilku miesięcy (im krótszy, tym choroba cięższa). Łatwo można zlekceważyć zagrożenie, bo zainfekowana rana na powierzchni goi się dobrze. O zakażeniu świadczą:
- w pierwszym okresie – niepokój, rozdrażnienie, bóle głowy, pocenie się, zaburzenia w odbieraniu wrażeń skórnych (swędzenie, cierpnięcie itp.), szczękościsk (przy tym sztywność karku i trudności w połykaniu)
- gdy choroba się rozwija – ból gardła, sztywność mięśni, trudności w połykaniu lub oddychaniu, drgawki, gwałtowne skurcze mięśni (lędźwiowe i brzucha ulegają zesztywnieniu, a skurcz mięśni grzbietu może powodować odgięcie ciała). Objawy nasilają się pod wpływem bodźców słuchowych (hałas), wzrokowych czy dotyku.
W przypadku najmniejszego podejrzenia zarażenia tężcem zawieź dziecko na ostry dyżur!
- Leczenie i profilaktyka
W wypadku zakażenia rana musi być oczyszczona chirurgicznie, bo trzeba usunąć z organizmu komórki drobnoustroju wytwarzające toksynę. Maluchowi zostaną też podane przeciwciała, czyli surowica przeciwtężcowa, która neutralizuje toksyny. Jednocześnie lekarz go zaszczepi, jeśli wcześniej nie miało to miejsca lub cykl szczepień był niepełny. Poza tym stosuje się antybiotyki, by zapobiec zakażeniu innymi bakteriami.
Aby do zakażenia nie doszło, zranionego malca powinien obejrzeć lekarz. Chirurg profilaktycznie oczyści ranę. Dziecku, które ostatnie szczepienie przeciwtężcowe miało w ciągu ostatnich pięciu lat, nie podaje się ani szczepionki, ani surowicy. Jeśli jednak od szczepienia upłynęło 5–10 lat, trzeba zaaplikować jedną dawkę szczepionki. A gdy minęło już 10 lat i więcej, podaje się jedną dawkę szczepionki przeciwtężcowej i surowicę przeciwtężcową (antytoksynę).
prof. dr hab. n. med. Maria Korzon, członek Zarządu oraz prezes oddziału gdańskiego PTP, kierownik Kliniki Pediatrii, Gastroenterologii i Onkologii Dziecięcej Instytutu Pediatrii AM w Gdańsku, wojewódzki konsultant ds. pediatrii.
